Boerenprotesten: het neoliberale landbouwmodel moet op de schop

Van onze boeren wordt veel gevraagd op vlak van leefmilieu en klimaat. Die zorgen over impact op het klimaat, biodiversiteit en gezondheid zijn ook legitiem. Maar zij die dat op het terrein moeten realiseren worden schandalig weinig betaald. De frustraties die we zien in de hevige boerenprotesten zijn volkomen begrijpelijk. De boer zit tussen hamer en aambeeld: zelfzorg (ook financieel) en zorg voor zijn omgeving. Enkel een fundamentele koerswijziging in het landbouwbeleid kan die catch 22 keren.

Investeren in kwalitatiever boeren met meer kansen voor natuur en milieu blijft nodig. Daarbij is het belangrijk dat publiek geld gaat naar kleine familiale boerenbedrijven in plaats van naar de agro-industrie. Subsidies moeten worden geherörienteerd. Maar alleen de scherpe kantjes van het systeem afvijlen is onvoldoende. Het pad moet worden geëffend naar een winstgevende sector. Die moet nu functioneren in een ‘vrije markt’. Maar daarin worden de economische omstandigheden de facto vastgelegd door een kleine groep spelers: de voedingsindustrie, grote landeigenaars en de supermarkten. Om dat te keren zal die ‘vrije markt’ moeten buigen voor sociale rechtvaardigheid en meer controle.

Zo moet de prijsopbouw van producten veranderen. Nu worden de prijzen bepaald door de vrije markt, de veilingen en de retailsector. De boer haalt zo bijzonder weinig inkomen uit zijn producten. De voedingsindustrie gebruikt allerhande trucjes om de prijszetting te beïnvloeden, en daarop is veel meer controle nodig. Tegelijkertijd moet voeding een minimumprijs krijgen en moeten extreme promoties worden verboden: melk is nu soms goedkoper dan water!

Door de marges van verwerkers, verdelers en supermarkten aan te pakken en door subsidies te heroriënteren, draait de consument hier niet voor op. In Frankrijk wordt de sector al verplicht tot langetermijncontracten die mee evolueren met de energie- en grondstofprijzen. Dat zorgt ervoor dat de boer niet kan gechanteerd worden door opkopers. Ook de korte keten – lokale fair trade, buiten de invloedssfeer van multinationals in de agro-industrie – verdient extra ondersteuning.

Een ander euvel zijn de grondprijzen. Een boer heeft grond nodig om te boeren. De prijzen daarvan zijn exuberant hoog en worden opgedreven door speculanten, claims vanuit de industrie en infrastructuurwerken. Om het werk van de boer economisch leefbaar te houden is een sterke pachtwet nodig die de boer zekerheid geeft. De huidige neoliberale pachtwet drijft boeren te makkelijk van hun grond. Bij natuurprojecten moet de overheid zoeken naar compensatiegronden (zoals in Duitsland), en nieuwe wegen of industrieterreinen mogen niet zomaar landbouwgrond innemen.

Een grondenbank zou kunnen vermijden dat openbare gronden (OCMW, kerkfabrieken, …) opgekocht worden door speculanten. Wij bepleiten om gronden ter beschikking te stellen aan landbouw waar duurzame teelten gewaarborgd worden door langdurige pachtovereenkomsten en een afzetgarantie: lokale besturen die breken met de grote aankoopcentrales en voedingsproducten eerst en vooral afnemen in eigen regio.

Het huidige industriële model in de groente- en veeteelt zorgt voor veel problemen: methaanuitstoot, biodiversiteitsverlies, erosie door monocultuur, enz. Dat kan anders: een beter evenwicht tussen groenten- en veeteelt in lokale systemen van voedselveiligheid. Dat kan met stimuli en markthervormingen die verder gaan dan enkel een krimp van de veestapel. Want als je de veestapel beperkt, moet alternatieven voorzien worden voor de inkomens van de mensen die daarvan leven. De landbouwer moet ondersteund worden bij de verandering naar dat

evenwichtig landbouwmodel. Al is het uitkopen van boeren zoveel mogelijk te vermijden, want tegen 2040 zijn er terug dubbel zoveel boer.inn.en nodig voor een lokale gezonde voedselproductie.

Iedereen moet toegang krijgen tot gezonde en duurzame voeding, ook als prijzen toch zouden stijgen om boeren deftig te betalen. In plaats van bv. de BTW af te schaffen, pleiten wij voor ondersteuning waarbij bestaande structuren gezonder gemaakt worden. Zoals een reorganisatie van de indexschaal, met meer aandacht voor de prijzen van bio- en kleinhandel. Nu worden die prijzen grotendeels bepaald door de klassieke warenhuisproducten. Op termijn kan ook worden nagedacht over een systeem van sociale voedselzekerheid, om de toegang tot gezond voedsel te democratiseren en steun te verlenen aan landbouwers met economisch, sociaal en ecologisch rechtvaardige productie.

Boeren en milieuactivisten tegen mekaar uitspelen tenslotte brengt een gezond landbouwmodel geen stap dichter. Het speelt in de kaart van grote spelers in de sector die alles bij het oude willen laten voor eigen gewin. Politici die nu respect betuigen aan de boeren, zijn vaak dezelfden die de rode loper uitrollen voor Ineos en andere vervuilende industrie. Is hun agenda niet vooral opportunisme en de afbouw van milieumaatregelen in plaats van steun aan de boeren?

Wim Moyaert, Boerenforum

Filip De Bodt, Climaxi

Joeri Thijs, Greenpeace

Klik om toegang te krijgen tot manifest-voor-transitie-ecvc-boerenforum.pdf