Op 15 november 2018 kwamen een tachtigtal landbouwers, burgers, academici en mensen uit de klimaatbeweging samen in Aat voor een workshop over landbouw en klimaatverandering. Een dag met interessante presentaties en debatten. Dit artikel vat de belangrijkste discussies en conclusies samen. De workshop werd georganiseerd door FIAN Belgium in samenwerking met Boerenforum, IPES Food, FUGEA en MAP.
Op deze dag stelden Fian ook hun nieuwe Beet the System voor, met 11 interessante artikels over dit thema. Lees de artikels hier in het Frans. Vanaf januari publiceren ze elke maand één van de artikels in het Nederlands. Geïnteresseerden kunnen zich inschrijven voor de nieuwsbrief van Fian.
Deel 1 : Plenaire gedeelte met presentaties van Olivier de Schutter, Philippe Marbaix en Virginie Raynal
Philippe Divivier van FUGEA zorgde voor een welkomstwoord waarin hij benadrukte dat landbouwers dikwijls met de vinger worden gewezen als het over het klimaat gaat. Tegelijkertijd ondervinden de landbouwers als één van de eerste de impact. Hij riep hen daarom op om het thema niet uit de weg te gaan, maar het vast te grijpen en met oplossingen te komen, want die zijn er.
Het woord ging vervolgens naar Olivier de Schutter, IPES-food. In zijn presentatie legde hij de nadruk op het feit dat het huidige voedselsysteem focust op productiviteitsverhoging en prijsverlaging. Deze manier van produceren brengt echter grote sociale-, milieu en gezondheidskosten voor de samenleving met zich mee. Het systeem wordt in stand gehouden door verschillende factoren die elkaar onderling versterken zoals technologie, consumptiepatronen, ons politiek systeem enz. Agroecology kan hier een antwoord op bieden. Daarom hebben we nood aan een systeemverandering die er enkel kan komen door nieuwe bondgenootschappen aan te gaan, een holistische lange termijn aanpak en een democratisch beheer van onze voedselsystemen.
Na Olivier de Schutter was het de beurt aan Philippe Marbaix, klimatoloog aan de UCL. Hij gaf een overzicht van de huidige situatie met betrekking tot het klimaat. De opwarming van de aarde ligt vandaag ver boven wat historisch normaal was in interglaciale tijden en het is duidelijk dat dit het gevolg is van menselijke activiteit. Hij beschreef de verschillende scenario’s waarin we ons in de toekomst kunnen bevinden afhankelijk van de beslissingen die in de komende jaren genomen zullen worden. Een opwarming van 1,5 graden zal al zware gevolgen hebben zoals droogte en meer extreme weersomstandigheden. Het rendement in de landbouw ondervindt vandaag al gevolgen van de klimaatverandering en dit zal erger worden in de toekomst. De enige oplossing is een onmiddellijke daling van de broeikasgasuitstoot om te komen tot een 0 uitstoot in 2050 en een negatieve netto uitstoot in 2100. Dit zal zeer moeilijk worden in de huidige context waarbij de (nationale en internationale) politieke wil ontbreekt. Om deze doelstellingen te bereiken zal er ook werk moeten worden gemaakt van het vastleggen van koolstof, de zogeheten koolstofsekwestratie. De landbouw vormt een belangrijk aandeel in de uitstoot van broeikasgassen. De voornaamste factoren die hieraan bijdragen zijn de druk op grond, de veeteelt en het gebruik van kunstmeststoffen en pesticiden. Tijdens één van de workshops werd nog eens benadrukt dat 30% van de uitstoot in de landbouw afkomstig is van de productie van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen.
Tenslotte nam Virginie Raynal het woord. Zij is een Franse boerin, bestuurslid van la FADEAR (Fédération des Associations pour le développement de l’emploi agricole et rural) en actief lid van de boerenorganisatie Confederation Paysanne. FADEAR ontwikkelde een charter als politiek instrument dat vertrekt vanuit het principe van voedselsoevereiniteit. Dit charter groepeert 10 principes : verdeling van de productie, solidariteit met landbouwers over de wereld, respect voor natuur en grondstoffen, transparantie, kwaliteit, autonomie, samenwerking, biodiversiteit en lange termijns- en globale visie. Het charter heeft als doel om een plaats te verwerven in de maatschappij als landbouwer en producenten te ondersteunen om anders te produceren en te leven. Dit charter werd ook gebruikt als basis om concrete voorstellen voor het GLB (Gemeenschappelijk Landbouwbeleid) uit te werken. De industrialisering van ons landbouwsysteem is gelinkt aan de liberalisering van de handel in landbouwproducten. Het transport dat hiermee gepaard gaat heeft een enorme milieu impact. We moeten naar een herlocalisering van onze productie, maar een geleidelijke transitie is belangrijk. Op vlak van klimaat moeten we ons behoeden voor nieuwe technologieën met een negatieve impact op de landbouw. Wij staan voor voedselsoevereiniteit in plaats van valse oplossingen.
Na afloop van de presentaties was er tijd voor vragen : « welke oplossingen bestaan er voor de landbouw ? » Volgens Olivier de Schutter moeten we om de juiste productiemethodes te promoten uit de economische logica stappen. We moeten de externaliteiten in rekening brengen en goede praktijken belonen. Virginie Raynal vervolgde dat we ons de vraag moeten stellen : « oplossingen voor wat en voor wie ? Agroecology en boer.inn.enlandbouw kunnen een oplossing bieden, maar dit vraagt tijd. » Een tweede vraag uit het publiek ging over het potentieel van koolstofsekwestratie. Phillipe Marbaix antwoordde dat dit een positieve impact kan hebben, maar dat het een illusie is dat de gronden alle menselijke uitstoot zullen kunnen absorberen. Virginie benadrukte dan weer de potentiële negatieve impact van deze maatregel. Zo leiden technieken voor koolstofsekwestratie in sommige gevallen tot een stijging van het gebruik van herbiciden met alle gevolgen van dien. Er is nood aan globale en coherente oplossingen. Geen technische interventies met ongewenste neveneffecten.
Deel 2 : Workshops
De effecten van de klimaatopwarming op de landbouw in de praktijk : welke steun voor landbouwers is er nodig ? Welke landbouwpraktijken verhogen de weerbaarheid tegen de klimaatopwarming en vermijden eraan bij te dragen ?
De workshop ging van start met de getuigenissen over weerbare landbouwpraktijken van Vincent Delobel (veehouder – melkgeiten), Rudolf Köchli (landbouwkundige en boer), Florine Marot (Milieuverantwoordelijke bij FUGEA) en Tijs Boelens (groententeler) . Enkele voorbeelden van goede praktijken die gedeeld werden : grasland combineren met soorten die bijzonder goed bestand zijn tegen droogte, mestbeheer en vruchtwisseling, gewasdiversificatie, herintroductie van peulvruchten, valorisatie van het grasland.
Enkele gedeelde conclusies van de workshop zijn dat klimaatsverandering niet alle landbouwers op dezelfde manier treft. Er is een verschil tussen de veetelers met extensievere akkerbouw en groentetelers met intensieve bewerkingen en teeltplannen. Autonomie van de boerderij is essentieel, zowel op vlak van productie (input) als op vlak van commercialisering. Het economisch aspect mag geen taboe zijn. Er is een sterk verband tussen toegepaste praktijken en wat economisch mogelijk is. Hier speelt de prijs en steun vanuit de overheid een belangrijk rol. Tijs Boelens benadrukte dat dit zeer duidelijk is in de Belgische context : de Waalse overheid ondersteunt initiatieven die de autonomie van de boer verhogen en korte-keten-initiatieven op weg helpen naar een performante strategie ; In Vlaanderen is dit (nagenoeg) afwezig. Daardoor gaan de twee regio’s aan zeer verschillende snelheden vooruit. Vlaanderen hinkt met haar focus op de export helemaal achterop en verwaarloost de korte keten. Dit is zeer voelbaar in de Brusselse markt. Waar Waalse boeren vaak gezamenlijk deze markt aansnijden is het voor Vlaamse boeren vaak een individueel verhaal. Dit heeft te maken met subsidies en politieke wil.
De workshop eindigde met een discussie rond de moeilijkheden om praktijken te veranderen in een systeem dat aanzet tot conventionele praktijken door middel van subsidies (schaalvergroting, technologische investeringen, productiviteitsverhoging en prijsverlaging). Er werd nadruk gelegd op het feit dat we niet de individuele landbouwers moeten stigmatiseren, maar het systeem zelf moeten veranderen. Dit is een essentieel verschil en dat kwam naar boven door de verontwaardiging bij enkele gangbare boeren. Zij voelen zich soms behandeld als misdadigers. Door collega’s in de zaal werd hen gevraagd welke technieken en praktijken ze gebruiken. Het is duidelijk dat veel conventionele boeren wel degelijk bezorgd zijn voor het klimaat en klimaatvriendelijke strategieën proberen te implementeren. De complete omvorming van hun bedrijven is echter om verschillende redenen (leeftijd, overname, contracten, …) geen optie. Er was veel onderling begrip hiervoor. De conclusie was dat het een proces moet zijn waarbij de langetermijnvisie van de overheid voor de landbouwsector een sterke impuls kan vormen.
Welke rol is weggelegd voor het middenveld, de beweging voor voedselsoevereiniteit en de klimaatbeweging op vlak van strategie, allianties en acties ?
Sebastien Kennes van Rencontre des Continents introduceerde de workshop. Er bestaan vandaag al heel wat initiatieven rond kwaliteitsvolle en duurzame voeding. Deze, vaak stedelijke, initiatieven focussen in veel gevallen op alle delen van de keten. Het kader waarbinnen de initiatieven ontstaan is echter niet gewijzigd. Het bestaande paradigma in de samenleving blijft intact : het GLB, vrijhandelsakkoorden, valse oplossingen (GGO’s, agrobrandstoffen,…). Structureel verandert er weinig tot niets. Hierdoor blijven deze initiatieven opereren in de marge.
De focus van het debat ging naar welke strategie voor verandering kan zorgen. Hervorming of revolutie ? Kunnen we van binnenuit verandering genereren ? Het laatste deel van de discussie ging over de noodzaak om allianties te creëren tussen verschillende belgische netwerken, de nood aan een culturele convergentie en de vraag hoe we mensen warm kunnen maken voor het klimaatvraagstuk. Résap (netwerk ter ondersteuning aan de boer.inn.enlandbouw ) en AIA (agroecology in Action) kwamen aan bod. Deze netwerken groeperen verschillende actoren, maar het klimaatvraagstuk krijgt nog te weinig aandacht.
Welk beleid is er nodig om in te spelen op de link tussen landbouw en klimaatverandering ?
Rebecca Thissen (CNCD-11.11.11) en Manuel Eggen (FIAN Belgium) presenteerden aan de start van deze workshop het werk en de aanbevelingen van de klimaatcoalitie en van Agroecology in Action. Nadien volgde er een discussie over de prioriteiten en de manier waarop er druk gezet kan worden op beleidsmakers.
De klimaatcoalitie brengt een zeventigtal Belgische organisaties, vakbonden en sociale bewegingen samen rond klimaatrechtvaardigheid. Voor de klimaatcoalitie vormt een stijging van 1,5 graden de rode lijn. Hiervoor is er nood aan een ambitieus Europees en Belgisch klimaatbeleid en aan internationale solidariteit. AIA verzamelt een dertigtal organisaties en burgercollectieven rond een tranitie van voedselsystemen. Ze ontwikkelden een engagementsverklaring en een memorandum waarin hun beleidsaanbevelingen gebundeld worden. Enkele hiervan zijn een democratisch beheer van voedselsystemen, bescherming van grond en grondstoffen en deze inzetten voor agroecologische projecten, promoten van korte keten en consumptie van agroecologische producten, het garanderen van het recht op voedsel en versterken van solidariteitsmechanismes.
Uit de discussie die volgde kwamen drie prioritaire thema’s naar voren en werden een dertigtal aanbevelingen geformuleerd. De essentiële elementen zijn toegang tot grond voor landbouwers en ondersteuning voor startende boer.inn.en. Het belang van financiële steun vanuit de overheid voor een agroecologische transitie en de noodzaak om onze consumptiepatronen aan te passen, te beginnen bij de scholen.
De dag eindigde met een gezellige drink waarop nog duchtig werd nagepraat. Wordt vervolgd…
Lees onze Beet the System over dit thema (in het Frans, maar vanaf januari elke maand één aritkel in Nederlands via onze nieuwsbrief)
Voor meer gedetailleerde info over de workshop (in het Frans) :
Je kan de opnames van de verschillende presentaties terugvinden op de facebookpagina van FIAN Belgium : Olivier De Schutter (IPES-Food), Philippe Marbaix (UCL Earth and Climate) et Virginie Raynal (Confédération Paysanne)
https://www.facebook.com/fianbelgium.fian/videos/184731649139810/
https://www.facebook.com/fianbelgium.fian/videos/192412898380470/
https://www.facebook.com/fianbelgium.fian/videos/1864243620297857/
BRON: https://www.fian.be/Workshop-Landbouw-en-klimaatverandering-verslag?lang=fr&var_mode=calcul
boerenforum.wordpress.com 